Kaczka wielkości krzyżówki. Długość ciała: 53-60 cm. Samiec w szacie godowej ma rdzawożółtą, krótką grzywę na wierzchu brązowej głowy. Szyja, pierś, pas przez środek brzucha i tył ciała czarne, boki białe, a wierzch tułowia brunatny. Dziób i tęczówka czerwone. Samica brunatna z ciemną czapeczką i rozjaśnionymi bokami głowy i spodem ciała. Dziób czarny z różową przepaską na końcu. Jest jedną z najładniejszych i najrzadszych naszych kaczek. Ostatnio są oznaki pewnego wzrostu liczebności i zajmowania nowych stanowisk lęgowych. Skrajnie nieliczny ptak lęgowy. Występowanie: Regularnie gniazduje tylko na kilku stanowiskach głównie w południowej Polsce: w okolicach Oświęcimia i Zatora, Raciborza, w dolinie Nidy oraz na jez. Łuknajno na Mazurach oraz sporadycznie w innych miejscach. (Zdjęcia hełmiatek zrobione w maju 2020r miejscowość Piece okolice Starogardu Gdańskiego). Siedlisko: Większe stawy i jeziora, gdzie gęsto zarośnięte połacie sąsiadują z głębokimi oczkami czystej wody. Występuje też na słonych i słonawych akwenach nieporośniętych roślinnością. Pokarm: Zielone części roślin wodnych z niewielką ilością pokarmu zwierzęcego – pączki, młode pędy, kłącza, nasiona, ale też mięczaki, skorupiaki i owady. Żeruje zawsze w wodzie, nurkując, bądź gruntując. Gniazdo:Gnieździ się pojedynczo w pobliżu wody, czasem w małych koloniach. Podstawę stanowią zwały starej trzciny, rzadziej zakłada je na lądzie pod osłoną krzewów lub trzciny. Jej stożkowate gniazda można spotkać też na stawach skąpiej porośniętych, ale bogatych w wyspy. Zbudowane są z napotkanych w okolicy materiałów roślinnych. Wokół gniazda hełmiatki budują stabilny wał, który podtrzymuje pokłady szarego puchu przetkanego brunatnymi lub białymi drobnymi piórami pokrywowymi. Lęg: 8-10 szarawo-zielonkawych jaj, które samica wysiaduje sama 26-28 dni. Samica wodzi młode do uzyskania lotności w wieku ok. 7 tygodni.Wędrowna: Przylot: III-V, odlot: VIII-XI. Ptak chroniony; wymieniony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako wymagający szczególnej troski; wymieniony w Dyrektywie ptasiej; zagrożona przez zmiany siedliskowe w wyniku intensyfikacji gospodarki stawowej, zwłaszcza na prywatyzowanych stawach.
