Długość ciała: 14-16 cm. W wielobarwnym upierzeniu samca rzucają się w oczy dwa białe paski na skrzydłach, czerwonawy spód ciała i popielaty wierzch głowy. Samica oliwkowobrązowa, mało skontrastowana, ale również ma dwa pasy na skrzydłach. Jest jednym z najpospolitszych ptaków krajowych spotykanym niemalże we wszystkich typach zadrzewień. W Polsce to bardzo liczny ptak lęgowy, jednakże coraz więcej osobników zimuje. Nazwa naukowa odnosi się do tego, że samice odlatują, a większość samców zostaje, aby bronić terytoriów.
Większość gniazd umieszczona jest na drzewach w rozwidleniu gałęzi lub tuż przy pniu. Zwykle umieszczone poniżej 4 m nad ziemią. Nie przymocowane do gałęzi, jedynie głęboko pomiędzy nie wciśnięte. Zazwyczaj niczym nie osłonięte, ale dobrze zakamuflowane porostami lub pajęczynami, ma kształt misternie uwitej miseczki. Trudno je dostrzec z ziemi. Warstwa zewnętrzna składa się z owadzich kokonów, porostów, źdźbeł trawy, korzonków i kory brzozowej, przymocowane do gniazda pajęczynami. Warstwa środkowa w różnych proporcjach zbudowana z liści i mchu, zdarzają się całkowicie liścienne lub mchowe gniazda. Wyściółka z drobnych piórek, suchej trawy, sierści i włosia. Samica sama buduje gniazdo, zwykle miesiąc po przylocie z zimowiska, umieszczone na świerkach, jałowcach, drzewach liściastych. Zbiera materiał w najbliższej okolicy, aby jeszcze lepiej się maskowało. Samiec w tym czasie jej i gniazda strzeże.
Samica również wszystkie czynności wykonuje sama. Jaja są jasnozgniłozielone, w czarne, rdzawo obrzeżone plamki, o średnich wymiarach 19×14 mm. 3–6 jaj, rzadko do 8, inkubacja rozpoczyna się po złożeniu ostatniego jajka. Trwa ona 11–15 dni. W trakcie klucia i opieki nad pisklętami samiec ciągle dokarmia partnerkę. Pisklęta mają intensywnie czerwone wnętrze dzioba, bez wzorów, porośnięte są jasnoszarym puchem gniazdowniki. Przebywają w gnieździe około 14 dni, ale w razie zagrożenia mogą je opuścić wcześniej. Po 12–15 dniach są już zdolne do lotu. Młode karmią jednak oboje rodzice, przy czym samica znacznie częściej. Dostają od nich owady, które gromadzą w wolu, po czym wypluwają je do dziobów wyczekujących na to niecierpliwie piskląt.
W Polsce zięba podlega ścisłej ochronie gatunkowej.
Najstarsza zięba w niewoli dożyła 29 lat, często żyją ponad 20. Najstarszy zaobrączkowany osobnik z natury dożył 17 lat.
